[Bệnh học] Bệnh Hen (Suyễn) là gì?

    Hen (suyễn) - tên đầy đủ là hen phế quản - một bệnh lý mạn tính của phổi, thường gây nên khó thở, thở khò khè, tức ngực. Đây là bệnh lý thường gặp ở trẻ em, tuy nhiên bệnh hen cũng ảnh hưởng đến cả người lớn. So với những thập kỷ trước, hiện nay y học đã có nhiều khám phá hơn về căn bệnh này. Hiểu về bệnh chính là cách phòng và trị bệnh hiệu quả nhất.

    Tổng quan về bệnh hen phế quản.  

    Hen là tình trạng đường thở của bạn (gọi là phế quản) bị co thắt, phù nề và tăng tiết đàm, qua đó làm đường thở bị chít hẹp lại khiến cho không khí không thể đi ra khỏi phổi. Các triệu chứng thường gặp của bệnh hen bao gồm ho, khó thở, thờ khò khè (âm thanh như tiếng rít khi bạn thở ra, do đường thở bị chít hẹp quá nặng) và tức ngực. Triệu chứng thường không liên tục, nặng lên về ban đêm hoặc khi bạn vận động mạnh. Các triệu chứng thường thay đổi giữa các giai đoạn và không giống nhau ở mỗi người. Bệnh hen thường khởi phát khi tiếp xúc với một hoặc một số yếu tố cụ thể như nhiễm virus (cảm lạnh), bụi, khói, thay đổi thời tiết, phấn hoa, cỏ cây, lông động vật, xà phòng, nước hoa... Phần lớn bệnh nhân có thể xác định được nguyên nhân gây ra bệnh hen của mình và thường chủ động phòng tránh các yếu tố đó.

    Hen là một căn bệnh mạn tính, nghĩa là bệnh sẽ kéo dài liên tục và không thể chữa khỏi. Tuy nhiên, các triệu chứng của bệnh có thể được kiểm soát một cách dễ dàng, giúp cho bệnh hen không ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống của bạn. Ngược lại, bệnh hen có thể đe dọa tính mạng nếu như không được điều trị.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh hen ảnh hưởng đến khoảng 262 triệu người trên toàn cầu, gây nên 455.000 ca tử vong mỗi năm. Hầu hết những bệnh nhân tử vong do hen thường ở các nước có thu nhập thấp và trung bình thấp, nơi mà việc chẩn đoán và điều trị bệnh hen còn chưa được quan tâm đúng mức. 

    Ai có thể mắc hen?

    Bệnh hen có thể khởi phát lần đầu ở mọi lứa tuổi. Hen thường khởi phát ở độ tuổi dưới 5 tuổi, và có thể biến mất hoặc giảm đi khi ở tuổi thiếu niên, tuy nhiên bệnh thường quay lại vào những năm sau đó. Nếu bệnh hen khởi phát ở người lớn, thường các triệu chứng sẽ nặng hơn và dai dẳng hơn.

    Những người có yếu tố dị ứng (viêm mũi dị ứng, chàm cơ địa) hoặc có yếu tố gia đình về các bệnh dị ứng, thường dễ mắc hen. Ngoài ra, người có tiếp xúc với thuốc lá (chủ động hoặc thụ động), người béo phì cũng rất dễ mắc hen.

    Nguyên nhân nào gây nên bệnh hen?

    Các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra nguyên nhân vì sao một số người mắc hen, trong khi những người khác lại không. Một số yếu tố đã được khẳng định có thể gây nên bệnh hen, bao gồm:

• Dị ứng: Như đã đề cập ở trên, cơ địa dị ứng là một trong những nguyên nhân gây nên bệnh hen.
• Yếu tố môi trường: Bạn có thể phát triển bệnh hen sau khi tiếp xúc với những thứ gây kích ứng đường thở. Thường gặp là những chất gây dị ứng như phấn hoa, cỏ dại, lông động vật, khói thuốc lá, hóa chất như sơn, mỹ phẩm hoặc ngay cả một số loại thuốc cũng có thể gây dị ứng.
• Di truyền: Nếu gia đình bạn có tiền sử mắc bệnh hen hoặc các bệnh dị ứng, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Nhiễm khuẩn hô hấp: một số bệnh nhiễm trung đường hô hấp, chẳng hạn như virus hợp bào đường hô hấp (RSV), có thể gây nên những tổn thương phổi ở trẻ nhỏ và dẫn tới mắc hen.

    Thế nào là cơn hen phế quản?

    Bình thường, đường thở của bạn thông thoáng, các cơ xung quanh khí quản, phế quản hoạt động nhịp nhàng, giúp cho luồng không khí ra vào phổi dễ dàng. Trong cơn hen phế quản, 3 vấn đề có thể xảy ra:

1. Co thắt phế quản: các cơ quanh đường thở co thắt (thắt lại), làm cho đường thở bị thu hẹp. Không khí không thể tự do lưu thông qua các đường thở bị co thắt.
2. Viêm lớp niêm mạc đường thở: lớp niêm mạc đường thở bị viêm và phù nề, khiến đường thở bị chít hẹp hơn nữa.
3. Tăng tiết chất nhầy: cơ thể tăng tiết chất nhầy ở trong lòng đường thở. Những chất nhầy đặc này làm tắc nghẽn đường thở.

    Sự phối hợp của 3 yếu tố này làm luồng không khí ra vào phổi gặp rất nhiều khó khăn, khiến cho bạn cảm thấy khó thở, tức ngực. Trường hợp chít hẹp nặng, bạn sẽ nghe thấy tiếng khò khè, hoặc tiếng thở rít - âm thanh tạo ra khi bạn gắng sức đẩy không khí ra khỏi phổi (cơ chế tương tự như khi bạn thổi vào một cái còi). Đôi khi, cơn hen phế quản diễn biến rất nhanh, đe dọa tính mạng của người bệnh do không thể hít đủ không khí để cung cấp Oxy cho cơ thể.

    Điều gì làm xuất hiện cơn hen phế quản?

    Bạn thường xuất hiện cơn hen phế quản sau khi tiếp xúc với một hay một số chất gây dị ứng. Những chất này thường khác nhau giữa mỗi bệnh nhân và biết được nguyên nhân gây khởi phát cơn hen sẽ giúp cho bạn tránh được các cơn hen dễ dàng hơn.

    Đối với một số người bệnh, cơn hen phế quản có thể xảy ra ngay lập tức sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng. Tuy nhiên cơn hen cũng có thể xuất hiện vài giờ hoặc vài ngày sau đó. Có rất nhiều chất có thể gây dị ứng, một số chất gây dị ứng phổ biến bao gồm:

• Ô nhiễm không khí: Nhiều thứ bên ngoài có thể gây ra cơn hen. Ô nhiễm không khí bao gồm khí thải nhà máy, khói xe, khói cháy rừng và hơn thế nữa.
• Khói thuốc lá: Khói thuốc lá là một trong những nguyên nhân gây tổn thương phổi và dẫn đến nguy cơ mắc hen. Không những vậy, ở một số bệnh nhân, khói thuốc lá còn làm khởi phát cơn hen.
• Mạt nhà: là một loại vi sinh vật rất nhỏ bé, bạn không thể nhìn thấy những con bọ này, nhưng chúng ở trong nhà của chúng ta. Tại Việt Nam, nhiều nghiên cứu cho thấy mạt nhà là nguyên nhân gây dị ứng phổ biến nhất.
• Nấm mốc.
• Sâu bọ: Gián, chuột và các loài gây hại khác trong nhà có thể gây ra các cơn hen suyễn. 
• Vật nuôi: Lông thú cưng (vảy da khô) có thể gây kích ứng đường hô hấp của bạn.
• Hóa chất: Hóa chất có mùi mạnh, sản phẩm tẩy rửa, bụi từ bột mì hoặc gỗ, hoặc các hóa chất khác đều có thể là tác nhân gây hen.
• Một số yếu tố ít phổ biến hơn như: vận động mạnh, xúc cảm (vui, buồn), thay đổi thời tiết, bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD)... đều có thể gây ra cơn hen.

Phấn hoa có thể là nguyên nhân khởi phát cơn hen phế quản cấp

    Chẩn đoán hen như thế nào?

      Nếu nghi ngờ bạn hoặc con của bạn có thể mắc hen, hãy đi khám bác sĩ chuyên khoa hô hấp. Rất nhiều bệnh có thể có những triệu chứng tương tự như hen phế quản, do đó việc chẩn đoán và điều trị đúng rất quan trọng.

    Các bác sĩ sẽ hỏi bạn những thông tin về triệu chứng của bệnh - việc xuất hiện những cơn khó thở lặp đi lặp lại nhiều lần, đặc biệt sau khi bạn tiếp xúc với một chất nhất định - là yếu tố quan trọng định hướng đến chẩn đoán hen. Ngoài ra, tiền sử bản thân cũng như gia đình về các bệnh lý dị ứng cũng là một trong những yếu tố quan trọng để hỗ trợ chẩn đoán.     

    Nếu như nghi ngờ mắc hen, các bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm giúp hỗ trợ chẩn đoán, thường là đo chức năng thông khí hoặc đo lưu lượng đỉnh - những xét nghiệm đánh giá luồng không khí ra vào phổi của bạn. Ngoài ra, chụp X - quang, xét nghiệm công thức máu hoặc làm các test dị ứng với dị nguyên cũng có thể được chỉ định nếu cần.

    Phương pháp điều trị hen phế quản?

    Bệnh hen không thể chữa khỏi, nhưng nếu bạn điều trị tốt, bạn có thể kiểm soát bệnh và có thể có một cuộc sống bình thường. Kiểm soát bệnh hen tốt có nghĩa là bạn có thể thực hiện tất cả các hoạt động thường ngày ở nhà, trường học hay nơi làm việc. Bạn cũng không có hoặc có rất ít các triệu chứng của bệnh, hiếm khi xuất hiện cơn hen cấp cần phải sử dụng thuốc cắt cơn và không bị gián đoạn giấc ngủ bởi cơn hen. Đây là mục tiêu mà các bệnh nhân mắc hen cần phải đạt được.

    Hiện nay, có 3 nhóm thuốc chính giúp kiểm soát hen phế quản, bao gồm thuốc giãn phế quản, thuốc chống viêm và các thuốc sinh học. Thuốc điều trị có thể sử dụng qua đường uống, đường tiêm, nhưng tốt nhất vẫn là đường hô hấp thông qua các ống hít định liều hoặc máy khí dung.

    Bên cạnh điều trị bằng thuốc, việc theo dõi các triệu chứng cũng là một phần quan trọng để kiểm soát bệnh. Thông qua theo dõi, các bác sĩ sẽ xem xét liệu các phương pháp điều trị có hiệu quả đối với bạn hay không, điều chỉnh liều thuốc cho phù hợp hoặc chọn liệu pháp điều trị khác...

    Kết luận

    Hen phế quản là một bệnh viêm đường hô hấp mạn tính, không lây nhiễm, khởi phát bởi các yếu tố kích thích. Hen thường có nguyên nhân do cơ địa của bệnh nhân cũng như có tính chất di truyền. Việc kiểm soát hen tốt sẽ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh.